1.Khái niệm về ma túy tổng hợp
“Ma túy tổng hợp” (Synthetic Drugs) là một nhóm các chất ma túy không có trong tự nhiên, được điều chế từ các loại hóa chất với tên gọi chung là tiền chất “precusor”. Cuối thế kỷ XIX, trong quá trình điều chế thuốc ho từ ephedrine, một loại hóa chất chính có trong cây Ma hoàng, một nhà khoa học Nhật Bản đã vô tình tìm ra Amphetamine. Từ chất ban đầu này, bằng cách thay đổi công thức hóa học của nó, con người đã tạo ra một nhóm gồm gần 20 chất có nhiều đặc tính chung. Trong khuôn khổ bài viết này, chúng tôi chỉ đề cập đến một nhóm chất ma túy có liên quan đến Amphetamine, có tên tiếng Anh là: Amphetamine type Stimulants, hay còn gọi tắt là nhóm “ATS”. Trong số 20 chất thuộc nhóm ATS, các loại ma túy thường gặp và bị lạm dụng nhiều, đó là: Methamphetamine, Amphetamine, Ecstasy, v.v.. hoặc hỗn hợp các chất này với một số chất khác.
Vì là nhóm chất kích thích thần kinh và do sự nhận thức về tác hại của nó còn chưa đầy đủ nên trong hơn một thế kỷ tồn tại của nó, ATS đã được sử dụng với nhiều mục đích khác nhau và gắn với nhiều câu chuyện thú vị. Ví dụ, trùm độc tài Hít-le, sinh thời là người thường xuyên lạm dụng loại ma túy này; binh lính Đức, Nhật được khuyến khích sử dụng chúng để tăng can đảm trong các trận chiến đấu với quân đồng minh; hoặc cho tới tận những năm gần đây, do thiếu thông tin mà tại Bắc Triều tiên, để nâng cao kết quả học tập cho trẻ em không ít bậc cha mẹ còn pha Methamphetamine vào đồ uống trước mỗi kỳ thi văn hóa. Một số chất trong nhóm ATS đã từng được sử dụng trong ngành y để điều trị cho một số bệnh tâm thần hoặc để điều trị nghiện cho những người nghiện các loại ma túy thuộc nhóm Opiat ở nhiều nước phát triển, kể cả ở Hoa kỳ. Nhờ các bằng chứng về tác hại ghê gớm của các loại ma túy này mà sau năm 1960, theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế thế giới, hầu hết các chất trong nhóm ATS bị cấm sử dụng trong ngành y nhằm mục đích điều trị cho các bệnh nhân. Ngày này, ATS đang lưu hành trên thị trường đều được sản xuất một cách bất hợp pháp, nhằm mục đích giải trí.
II.Tình hình sản xuất, lạm dụng các loại ma túy tổng hợp trong khu vực và trên thế giới.
Mặc dù đã bị cấm sử dụng ở nhiều quốc gia trên thế giới, tình hình sản xuất, mua bán, vận chuyển và lạm dụng các chất thuộc nhóm ATS vẫn diễn ra theo chiều hướng phức tạp và nghiêm trọng trên phạm vi toàn cầu. Để đối phó với tình hình này, trong Công ước của Liên hợp quốc năm 1988 về chống mua bán các chất ma túy, các chất hướng thần đã đề ra nhiều biện pháp nhằm tăng cường kiểm soát tất cả các hoạt động liên quan đến việc mua bán, vận chuyển, sản xuất các loại ma túy tổng hợp, các dụng cụ và tiền chất.
Theo báo cáo thường niên của Chương trình kiểm soát ma túy và tội phạm của Liên hợp quốc (UNODC), đến năm 1998, lượng ATS thu giữ trên thế giới đã tăng 7 lần kể từ khi Liên hợp quốc phê chuẩn Công ước này và từ năm 2009 đến nay, mỗi năm các cơ quan kiểm soát ma túy của các nước thu được khoảng từ 20 – 46 tấn ATS. Trong 3 năm trở lại đây, lượng Amphetamine thu được tăng kỷ lục, đạt con số 170 tấn. Trong đó, có 108 tấn Methamphetamine, 46 tấn Amphetamine, 9 tấn Ecstasy; 50% lượng ATS thu giữ có nguồn gốc từ khu vực Đông và Đông nam Á. Cũng từ năm 2009 đến nay, lượng Ecstacy thu giữ trên thế giới trung bình mỗi năm là 4 – 5 tấn. Ngoại trừ số lượng này trong năm 2014 là 9 tấn.
Đánh giá số lượng ATS được sản xuất hàng năm là việc làm cần thiết xong không hề đơn giản. Công việc này hiện gặp nhiều khó khăn do đặc tính khép kín và bí mật của của nó. Việc ước tính thường gián tiếp dựa vào số lượng tiền chất hoặc ATS thu được hoặc qua các khảo sát về nhu cầu sử dụng bất hợp pháp các loại ma túy này
Về số người sử dụng ATS: hiện nay, theo ước tính của UNODC, trong tổng số 250 triệu người sử dụng ma túy vào năm 2014 (chiếm khoảng 5% dân số thế giới trong độ tuổi từ 15-64), số người sử dụng ATS khoảng 55 triệu người (trên 19 triệu sử dụng Ecstasy, 35,7 triệu sử dụng Methamphetamine hoặc Amphetamine). Nhiều người trong số này từng có tiền sử sử dụng Heroin nay chuyển sang sử dụng ATS. Hành vi tiêm chích ATS cũng đang gia tăng tại nhiều khu vực, đặc biệt tại khu vực tập trung đông người hồi giáo. Tình trạng sử dụng nhiều loại ma túy đồng thời (Poly – drugs) cũng là xu thế đáng lo ngại ở nhiều nước.
Khu vực Đông và Đông nam Á, đang được xem là nơi sản xuất và cung ứng lượng ATS bất hợp pháp lớn nhất thế giới. Riêng năm 2014, theo ước tính của UNODC, đã có trên 500 triệu viên ATS và 20 tấn Methamphetamine dạng tinh thể được sản xuất trong khu vực này. Ước tính, tội phạm ma túy thu khoảng 2 tỷ USD từ hoạt động sản xuất, mua bán ATS. Cũng tại đây tập trung số lượng lớn các cơ sở sản xuất bất hợp pháp ATS với các quy mô khác nhau. Mỗi năm lực lượng phòng, chống ma túy của các nước đã phát hiện và triệt xóa từ vài chục đến vài trăm cơ sở sản xuất ma túy tổng hợp bất hợp pháp. Các cơ sở này chủ yếu phát hiện được tại Campuchia, Malaixia, Inđônêxia, Philipine, v.v… và gần đây là Trung Quốc. Do nằm cận kề hai cường quốc sản xuất hóa chất là Ấn Độ và Trung Quốc nên nguồn cung các hóa chất, tiền chất cho hoạt động sản xuất ATS bất hợp pháp rất dễ tiếp cận và phong phú. Cùng với đó là công nghệ sản xuất loại ma túy này tương đối đơn giản, giá thành rẻ nên không chỉ các tổ chức tội phạm sản xuất chúng với quy mô lớn mà bản thân người nghiện cũng có thể tự sản xuất phục vụ nhu cầu cá nhân. Trên lãnh thổ Trung Quốc mỗi năm cũng phát hiện hàng trăm cơ sở sản xuất ma túy tổng hợp bất hợp pháp. Cuối năm 2013, riêng tại tỉnh Quảng Đông của Trung Quốc, cảnh sát đã phát hiện và triệt phá 77 cơ sở sản xuất ma túy tổng hợp, thu 3 tấn ma túy thành phẩm và 23 tấn tiền chất nguyên liệu. Điều đáng nói, phần lớn các cơ sở này nằm không xa biên giới phía Bắc của nước ta, đe dọa trực tiếp đến tình hình và công tác kiểm soát ma túy của Việt Nam.
III.Tình hình sản xuất, mua bán, vận chuyển và sử dụng trái phép ATS tại Việt Nam và kết quả đấu tranh
– Ma túy tổng hợp nhóm ATS xuất hiện tại Việt Nam vào những đầu những năm 2000, tại các thành phố lớn như: Hà Nội, Hải Phòng, Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, v.v.. Đó là những viên màu hồng (Methamphetamine dạng viên nén) được gọi là Hồng phiến. Tới thời điểm hiện nay, ATS đã xuất hiện đa dạng hơn, gồm Methamphetamine dạng tinh thể (ma túy đá), Methamphetamine dạng bột, hồng phiến, thuốc lắc dạng viên (Ecstacy) và Ecstacy dạng dung dịch (GHB). Địa bàn cũng đã mở rộng ra gần khắp cả nước.
– Ma túy tổng hợp trước đây chủ yếu từ khu vực “Tam giác Vàng” vào Việt Nam qua tuyến Bắc miền Trung, Tây Bắc hoặc tuyến biên giới Tây Nam. Gần đây, chúng chủ yếu được vận chuyển trái phép qua tuyến biên giới phía Bắc qua địa phận các tỉnh Lạng Sơn, Quảng Ninh, Cao Bằng, Lào Cai, v.v… Đã có những vụ vận chuyển với số lượng kỷ lục như: vụ vận chuyển 45 kg Methamphetamine dạng tinh thể phát hiện tại Nam Định vào ngày 26 tết âm lịch năm 2016 hoặc vụ Công an tỉnh Thanh Hoá phát hiện, thu giữ 15 kg Methamphetamine dạng tinh thể đầu tháng 3/2017, v.v..
– Giá của loại ma túy này ngày càng rẻ, từ khoảng 1 tỷ VND giai đoạn 2011-2013 đến nay chỉ còn từ khoảng 200 triệu đến 350 triệu.
– Hoạt động sản xuất ATS trái phép ở nước ta tuy diễn ra không nghiêm trọng như ở một số nước trong khu vực và đã được kiềm chế song vẫn tiềm ẩn nhiều nguy cơ khó lường. Từ năm 2010 đến 2014, lực lượng Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy đã phát hiện và triệt xóa trên 20 điểm sản xuất trái phép Methamphetamine dạng tinh thể. Hình thức sản xuất chủ yếu dựa vào nguồn Ephedrine, Psudoephedrine có trong một số loại tân dược. Sau một số năm có vẻ im ắng,, cuối năm 2016, ngay tại Hà Nội vẫn phát hiện một vụ sản xuất Methamphetamine dạng tinh thể, thu 10 kg sản phẩm.
– Từ năm 2013 đến hết tháng 6 năm 2016, lực lượng Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy đã phát hiện, bắt giữ 66.763 vụ/102.982 đối tượng, thu giữ 1.359,694 kg/958.054 viên ma túy tổng hợp. Công an của 20 địa phương đã bắt giữ 44.246 vụ/66.117 đối tượng liên quan đến ma túy tổng hợp (chiếm 37,4% số vụ/40,3% số đối tượng), thu 911,741 kg/784.859 viên (chiếm 67,1% lượng ma túy tổng hợp thu được của cả nước).
