Trong văn hóa Việt, nén hương được coi là cầu nối giữa cuộc sống hiện tại và thế giới tâm linh, nghề làm hương truyền thống đang góp phần gìn giữ nét đẹp đó. Không chỉ có thêm thu nhập, nghề truyền thống này đã trở thành nét văn hóa của cộng đồng dân tộc Tày xã Tân Tú, huyện Bạch Thông.
Nghề làm hương tại Khuổi Sla vẫn được lưu giữ cho các thế hệ
Vào một buổi chợ phiên cuối tháng 11, tôi tình cờ gặp các bà, các mẹ ngồi bán những bó hương đỏ rực, mùi ấm nồng lan tỏa. hết buổi chợ theo chân các bà đến thôn Khuổi Sla, Nà Lầu, Bản Mới, nơi nhiều hộ dân duy trì nghề hương truyền thống từ bao đời nay.
Bà Nông Thị Hợi đã gần 80 tuổi, trú tại thôn Khuổi Sla, xã Tân Tú, đã bước qua cái tuổi “xưa nay hiếm” nhưng bà vẫn còn khỏe mạnh và nhanh nhẹn, được nghe bà kể về nghề làm hương và những câu chuyện xung quanh. Bà chia sẻ, bà đã làm hương từ rất lâu. Đây là nghề truyền thống do tổ tiên truyền dạy lại. Do vậy, bà duy trì thường xuyên để bán trong mỗi phiên chợ. Số hương còn lại gia đình sử dụng và bảo quản cẩn thận bán cho khách trong dịp Tết Nguyên đán. Bà Nông Thị Hợi Thôn Khuổi Sla cho biết: Bà làm nghề hương này lâu lắm rồi, Bà chỉ mong các con cháu có thể học và làm nghề này mãi mãi…”
Để tạo nên sản phẩm chất lượng, người làm hương phải chuẩn bị chu đáo ngay từ nguyên liệu. Cây tre sau khi chặt thành từng đoạn theo đúng kích thước mong muốn sẽ vót nhỏ, tròn, mang đi ngâm nước rồi thật phơi khô. Điều quan trọng nhất quyết định trực tiếp đến chất lượng sản phẩm hương, chính là bột hương. Bột hương được làm từ lá cây trên rừng (thường gọi là cây mạy phay). Lá cây hương lấy về phơi khô, đem nghiền bằng máy hoặc giã nhỏ thành bột mịn có màu xanh rêu, khi sờ vào, cảm giác không còn bị lợm cợn hay ráp tay mới đạt tiêu chuẩn.
Người làm hương phải vừa nhúng que vào bột vừa nhẹ nhàng xoay que nhiều lần theo hình tròn sao cho bột hương dính đều vào que. Những chỗ bột hương trên que chưa đủ độ dày và chưa phẳng bề mặt, người làm hương dùng tay cầm bột hương rồi tiếp tục rắc đều lên que hương đến khi thật ưng ý mới đem đi phơi khô.
Người dân phơi hương
Theo kinh nghiệm của những người làm hương, nếu trời nắng to, hương phơi trong hai ngày sẽ đạt thành phẩm. Ngược lại, thời tiết nắng ít thời gian phơi kéo dài, trời mưa phải mang lên gác bếp để sấy. Quá trình phơi phải để các que hương không bị dính liền, hạn chế bột hương rơi rớt; đồng thời thường xuyên phải đảo để que hương khô đều.
Hương của người Tày xã Tân Tú làm từ nguyên liệu tự nhiên, không chứa phẩm màu, hóa chất. Trong từng công đoạn, người làm hương đều rất cẩn thận, tỉ mỉ. Vì thế, sản phẩm hương của người dân xã Tân Tú luôn có mùi thơm đặc trưng nhẹ mà thanh, phảng phất mùi hương thơm nhẹ rất lâu trong không gian, lại đảm bảo sức khỏe cho người tiêu dùng nên nhiều khách hàng ưa chuộng.
Hương là sản phẩm truyền thống quen thuộc với người tiêu dùng. Hương Tày thường được sử dụng vào ngày mùng 1 và ngày 15 hằng tháng và các buổi lễ mang tính chất tâm linh. Chính vì vậy, mỗi chợ phiên, các bà, các mẹ lại cùng nhau đem những bó hương xuống chợ để bán. Có phiên bán được hết có phiên chỉ bán được vài bó nhưng đây đã trở thành một thói quen trong nếp sống người Tày nơi đây. Dường như mỗi buổi chợ phiên cũng là dịp để các bà được trò chuyện về nghề làm hương, về cách hái lá, chẻ tre, cách ủ, phơi sao cho hương giữ được mùi thơm lâu…Bà Hoàng Thị Huệ người dân xã Mỹ Phương, huyện Ba Bể cho biết: “ Tôi là người sinh ra ở đây, nhưng đi làm dâu ở nơi khác, nhưng tôi vẫn hay đi chợ phiên để mua hương về thắp trong những dịp lễ, tết. Hương ở đây có mùi thơm rất dễ chịu, không độc hại nên gia đình tôi luôn chọn sản phẩm hương người Tày có bán tại chợ Phủ Thông”.
Nghề làm hương tại Tân Tú không biết có từ bao giờ, chỉ biết nghề này được cư dân Tày lưu giữ, truyền từ đời này sang đời khác, phục vụ đời sống tâm linh. Trông thì rất đơn giản thế nhưng để làm được một bó hương cũng khá vất vả bởi không chỉ đòi hỏi sự khéo léo, tỉ mỉ trong từng công đoạn mà người làm hương còn phải chịu được bụi từ bột lá cây và mùn cưa trong công đoạn lăn bột, se hương. Hiện có, một số hộ dân vẫn rất nhiệt huyết với nghề, bởi làm hương vừa giúp gia đình tăng thu nhập, nâng cao đời sống, vừa lưu giữ được nghề làm hương truyền thống. Ông: Hoàng Văn Vựng – Trưởng thôn Khuổi Sla cho biết: “Từ nhiều đời nay, người dân thôn thôn Khuổi Sla vẫn lưu giữ nghề hương truyền thống. Tuy chỉ là nghề phụ và phải làm các công đoạn vất vả nhưng nhiều gia đình vẫn cố gắng gìn giữ và phát triển nghề làm hương truyền thống…”.
Mặc dù quy mô đang dần bị thu hẹp nhưng những người dân xã Tân Tú luôn mong muốn vực dậy, tiếp nối truyền thống cha ông, gìn giữ và truyền nghề cho thế hệ mai sau. Mặc dù mô hình chỉ đang hoạt động theo quy mô manh mún, nhỏ lẻ nên rất khó quản lý và chưa nhận được sự hỗ trợ. Tuy nhiên, xã Tân Tú cũng đã và đang tiếp tục vận động nhân dân duy trì nghề, áp dụng khoa học công nghệ vào sản xuất. Khuyến khích người dân thành lập hợp tác xã để có thể nhận sự hỗ trợ từ những chính sách của Đảng và Nhà nước. Đồng thời, từ đó phát huy và duy trì nghề truyền thống lâu đời cũng như lưu giữ nét văn hóa đặc trưng của người dân nơi đây./.
Đào Kiên
