Vào tháng 4 dương lịch hằng năm, người trồng mơ ở xã Đôn Phong lại bước vào vụ thu hoạch. Những cây mơ có tuổi đời hơn 20 năm vẫn đều đặn ra hoa, sai quả, nhưng năm nay do thời tiết diễn biết bất thường nên thu nhập từ mơ của bà con trên địa bàn xã đạt thấp.
xã Đôn Phong có tổng diện tích hơn 30ha cây mơ vàng, hầu hết những gốc mơ đã vài chục năm tuổi, nhiều cây thân to xù xì song lại phát triển rất tốt dưới lớp đất đá đen, chân đồi núi cao, một số vườn thậm chí ở trong khe hủm, thiếu ánh nắng mặt trời. Theo phản ánh của người dân, năm nay thời điểm ra hoa, đậu quả ít mưa nên quả không sai như mọi năm tuy nhiên giá thành vẫn khá ổn định. Cụ thể giống mơ lông (cây cao) có giá từ 14.000 đồng đến 15.000 đồng/kg, giá mơ lùn từ 5.000 -8.000 đồng/kg. Trao đổi với chúng tôi ông Nguyễn Văn Lưu, thôn Nà Đán là hộ dân có vườn mơ diện tích lên tới 1ha chia sẻ: “Mọi năm thời tiết ủng hộ thì vườn mơ cho thu hoạch khoảng 7-8 tấn, lợi nhuận rơi vào gần 100 triệu đồng nhưng vụ mơ năm nay chỉ được khoảng 2 tấn, lý do là mất mùa”.
Toàn cảnh vườn mơ của ông Nguyễn Văn Lưu, thôn Nà Đán đang cho thu hoạch
Diện tích mơ ở Đôn Phong chiếm phần lớn tại các thôn Bản Đán, Nà Đán, Bản Chiêng, Vằng Bó. Nơi đây có những vườn mơ gần 30 năm tuổi, được người dân trồng từ những năm 1990 khi bắt đầu triển khai Dự án PAM, đến nay nhiều vườn mơ vẫn cho sai quả. người dân gọi đây là giống mơ lông (hay gọi là mơ vàng), khi chín quả hơi phớt hồng ở núm cuống, giá bán cao nhất trong các loại mơ. Quan sát những gốc mơ tại đây đều có thân xù xì (như gốc đào cổ), cành lá xum xuê, đặc biệt cây rất hợp với đất đen pha đá, ở những khe đồi có độ ẩm cao, đất tơi xốp. Điển hình như hộ ông Nguyễn Văn Luyến ở thôn Bản Đán có 500 gốc mơ, mỗi năm từng này cây ông cũng thu về hơn 100 triệu đồng, ông Nguyễn Văn Hải, ở thôn Bản Đán là hộ có 2ha mơ, mỗi vụ thu về gần 10 tấn quả, bình quân mỗi cây thu được 40-50kg, bà Nguyễn Thị Lan, thôn Bản Đán, mỗi năm thu về gần 6 -7 tấn quả. Tuy nhiên, năm nay do ảnh hưởng của thời tiết nên sản lượng mơ của gia đình giảm 60%. Bà Nguyễn Thị Lan chia sẻ.“Mọi năm đến mùa thu hoạch thì rải bạt dưới gốc và đập quả xuống gom cho vào bao, nhưng năm nay mơ không sai nên gia đình chẳng bõ công rải bạt, cả vườn mơ gia đình tự thu hái khoảng 3 ngày là xong.. ”
Hiện nay, toàn huyện có khoảng 60ha mơ, tập trung chủ yếu ở các xã Đôn Phong, Mỹ Thanh, Nguyên Phúc, Quang Thuận, Quân Hà . Đây đều là diện tích mơ lâu năm, nhiều cây đã già cỗi, sâu hại, ít được tỉa cành, tạo tán, bón phân nên phần nào ảnh hưởng đến năng suất. Tuy nhiên, những giống mơ bản địa này hiện tại rất được thị trường ưa chuộng, giá thành bán ra cao, người dân dễ dàng thu vài chục triệu thậm chí cả trăm triệu đồng mỗi vụ. Bên cạnh việc chăm sóc cho cây mơ hàng năm thì rõ ràng năng suất, chất lượng của quả mơ phụ thuộc rất lớn vào yếu tố thời tiết. Mặc dù có sự sụt giảm về sản lượng nhưng không thể phủ nhận cây mơ vẫn là cây xóa đói, giảm nghèo hiệu quả và làm giàu bền vững cho nhiều hộ dân. Bà Phùng Thị Sim, Phó Chủ tịch UBND xã Đôn Phong cho biết: “Theo tính toán của UBND xã Đôn Phong thì sản lượng mơ năm nay chỉ được khoảng 110 tấn, giảm một nửa so với vụ trước, lý do là ảnh hưởng từ thời tiết nên quả không sai. Mơ là loại cây dễ trồng, thời gian thu hoạch từ 5 năm trở lên, chi phí, công chăm sóc bỏ ra ít vì vậy đây sẽ là cây chủ lực trong cơ cấu phát triển kinh tế của địa phương. Thông qua các chương trình, dự án phát triển sản xuất, chúng tôi vẫn khuyến khích người dân đăng ký, nhân rộng diện tích, trên địa bàn hiện đã có vườn ươm cây giống mơ phục vụ các hộ dân và những vùng lân cận”.
Bà con nông dân xã Đôn Phong đang thu hoạch mơ
Để mở rộng diện tích cây mơ, năm 2018 huyện Bạch Thông đã triển khai Dự án “Ứng dụng đồng bộ các giải pháp khoa học và công nghệ nhằm nâng cao năng suất, chất lượng mơ vàng”, diện tích đã thực hiện 40ha tại 4 xã Đôn Phong, Mỹ Thanh, Quân Hà và Nguyên Phúc. Giống cây được ghép từ mắt mơ bản địa với gốc đào do Viện Nghiên cứu Rau quả nhân giống. Qua triển khai, tỷ lệ cây sống đạt khoảng 60%, riêng xã Đôn Phong tỷ lệ cây sống chiếm trên 80%. Năm 2020, huyện tiếp tục có kế hoạch mở rộng diện tích mơ. Địa phương đang cho các xã đăng ký, đồng thời tổ chức vận động bà con có quỹ đất phù hợp tham gia trồng cây mơ vàng. Nếu thực hiện thành công, huyện Bạch Thông sẽ từng bước hình thành vùng mơ tập trung, về lâu dài trở thành cây xóa đói, giảm nghèo cho bà con. Mấy năm trở lại đây, giá mơ khá ổn định, có thể tạo ra nguồn thu nhập bền vững khi hiện tại ở địa bàn tỉnh đã có Nhà máy sơ chế nông sản MISAKI của Nhật cam kết hoạt động lâu dài, tổ chức bao tiêu đầu ra sản phẩm mơ và một số nông sản cho bà con nông dân. Hi vọng Bạch Thông sẽ có những giải pháp duy trì giống mơ bản địa, chọn lọc, nhân ra các loại giống mơ năng suất cao phù hợp với xu hướng thị trường./.
Ngọc Diệp